گام ها

گام موسیقی درواقع چهارچوب و پلتفرمی است برای تصنیف آهنگ های گوناگون.  هر گام از تعداد معینی نت با فواصل مشخص تشکیل شده است. گام های معمول غربی از هفت تن تشکیل شده اند و  به دو گروه عمده ماژور یا بزرگ و مینور یا کوچک تقسیم می شوند که البته گام های مینور، خود سه زیرشاخه دارند. گام های ماژور ماهیتی کلی،  شاد، روشن و توصیفی دارند. حال آنکه گام های مینور غمگین، تیره و جدی هستند. 
در کتاب تئوری بنیادی موسیقی نوشته پرویز منصوری گام به این شکل تعریف شده است: " گام عبارت است از تعدادی از اصوات پی در پی که با فواصل معین و حساب شده به دنبال هم قرار گرفته‌اند و آخرین نت آن تکرار نوت اول میباشد." 
 
گام های ماژور و مینور هر کدام از الگوی ساختاری خود پیروی می‌کنند و به همین جهت در برخی از گام ها مجبوریم برای ثابت نگه داشتن این الگو از علامت های تغییر دهنده دیز و بمل استفاده کنیم. 
شکل بالا به دایره پنجم ها معروف است که شما می توانید با کمک آن به راحتی گام های ماژور و مینور را فرا بگیرید. این شکل از دو دایره تودرتو تشکیل شده است.  دایره بزرگتر نشان دهنده گام های ماژور و دایره درونی و کوچکتر نشان دهنده گام های مینور هستند . روی این دایره چنانچه به سمت عقربه های ساعت یعنی به سمت راست و با فاصله پنجم حرکت میکنیم گام ها یکی پس از دیگری با یک علامت تغییر دهنده ظاهر می شوند. مثلاً اولین گام ماژور  که روی ساعت ۱۲ دایره بیرونی قرار دارد گام دو ماژور می باشد. چنانچه روی این دایره با پنجم به سمت راست حرکت کنیم به گام سل ماژور می رسیم که یک علامت تغییر دهنده نسبت به دو ماژور بیشتر دارد و به همین ترتیب با شمارش فاصله پنجم به گام ر ماژور که دو علامت دارد و به همین شکل گام بعدی سه علامت چهار علامت پنج علامت و الی آخر دست می یابیم.
دایره کوچکتر که درون دایره بزرگ قرار دارد نشان دهنده گام های مینور مرتبط با هر یک از گام های ماژور است که به آن گام های نسبی یا Relative Scale گفته می شود. 
گام های نسبی به لحاظ تعداد و نوع علامت های تغییر دهنده کاملاً با هم مشابه هستند. این گام ها را می توانیم به خواهر و برادرانی تشبیه کنیم که به لحاظ ژنتیکی کاملاً شبیه به هم هستند اما جنسیت های متفاوت دارند. می توانیم گام های ماژور را مذکر و گام های مینور را مونث فرض کنیم. 
آهنگسازان دوران مختلف با توجه به شباهت های زیادی که گام های نسبی با یکدیگر دارند از آنها برای ایجاد شکل های زیبایی از تغییرات و تنوع ملودیک و هارمونیک استفاده می کنند. به این شکل که ممکن است آهنگی مثلاً در گام ماژور نوشته شده باشد اما به لحاظ چینش آکوردها یا هارمونی، بسیار شبیه به مینور باشد و حالتی غمگین و تیره به خود بگیرد و برعکس.
قبل از تقسیم بندی گام ها به دو گروه بزرگ ماژور و مینور آهنگسازان غربی از مدهای کلیسایی استفاده میکردند. مدهای کلیسایی هفت بودند که هنوز هم برخی از آنها در موسیقی غربی و انواع ژانرهای موسیقی مثل جز کاربرد دارند. تا قبل از دوران باخ، آهنگسازان از مدهای کلیسایی استفاده میکردند اما با ظهور باخ و پیشنهاد مقام های تعدیل شده از طرف او،  مدهای کلیسایی جای خود را به دو گام اصلی ماژور و مینور داد.    
علاوه بر گام های ماژور و مینور که ساختار کلی موسیقی کلاسیک غرب را تشکیل می دهند گام های زیادی در موسیقی امروز دنیا وجود دارند که بسیار پر کاربرد هستند.  یکی از این گام ها، گام کروماتیک است که به معنی اجرا به صورت نیم پرده ای به سوی بالا یا پایین میباشد. گام کروماتیک دارای دوازده صدا یا تن است و در آهنگسازی رومانتیک ارزش بسیار بالایی دارد.‌
 علاوه بر گام های ماژور و مینور و کروماتیک و همچنین مدهای کلیسایی که در بالا گفته شد گام های دیگری نیز وجود دارند که به نام گام های مصنوعی معروف هستند. مانند گام تمام پرده که توسط کلود آشیل دوبوسی آهنگساز امپرسیونیست فرانسوی با الهام از موسیقی روس ابداع شد. و یا گام تمام نیم پرده یا دودکا فونیک که بر مبنای گام کروماتیک ساخته شده است و توسط برخی از آهنگسازان نوپرداز مانند آرنولد شونبرگ به کار گرفته شد.
گروه دیگری از گام ها که امروزه به کار میروند گروه گامهای طبیعی می باشند. در این گام ها که گام های موسیقی ایرانی را نیز در بر می‌گیرد، نیم پرده واقعاً نیمی از پرده نیست و جزء گام های تعدیل نشده به شمار می روند.  
همچنین در موسیقی جز گامهای وجود دارند که اساساً توسط نوازنده یا آهنگساز بر اساس آکورد های موجود در قطعه ساخته می شوند. و یا گام های موسیقی بلوز که دارای یک یا دو نوع متغیر می باشند.